Ontdek de wereld van wetenschap

Simon Stevin zette berekeningen om in land. Dankzij zijn watermolenontwerp kon nieuw land ingepolderd worden. Maar hij bedacht ook de zeilwagen waarmee notabelen onwaarschijnlijk snel (voor die tijd) over het strand scheurden.

Voor prins Maurits leidde hij militair ingenieurs op in de school voor Duytsche Mathematique. Hij introduceerde Nederlands als taal voor wiskunde-onderwijs. Woorden als 'wiskunde', 'langwerpig' en 'loodrecht' hebben we aan Stevin te danken.

In het begin van de 19de eeuw ontdekte een arts bij toeval dat hij met een opgerold stuk papier naar het hart van een patiënt kon luisteren. Hij vond zo de allereerste stethoscoop uit. 

Innovaties hebben onze kennis over het hart sterk vergroot.  In 1924 kreeg de Leidse hoogleraar Willem Einthoven een Nobelprijs voor zijn elektrocardiograaf, waarmee hij de eerste hartfilmpjes (ECG) maakte. Plots konden artsen niet alleen naar het hart luisteren, maar konden ze ook zien hoe de hartslag verliep.

Als zoon van een dominee was de Zweedse Carl Linnaeus voorbestemd om theologie te studeren. Maar zijn interesse in de natuur was te sterk. Na een medicijnenstudie en een opdracht om de natuur in Lapland in kaart te brengen, reist hij af naar Nederland om te promoveren aan de universiteit in Harderwijk. In Nederland ontmoet hij onder anderen Herman Boerhaave en publiceert hij Systema naturae; het boek dat de grondslag vormt voor het systematisch ordenen van de natuur.

Een opzienbarend aspect van Linnaeus' werk was dat hij voor het indelen van planten uitging van kenmerken van de voortplantingsorganen: de stampers en meeldraden. Het classificeren van planten op basis van de bloemen was niet nieuw, maar Linnaeus ging verder door alleen de voortplantingsorganen te gebruiken als de basis van zijn systeem, en daarbij expliciete seksuele termen te gebruiken, in een tijd dat het spreken over seksualiteit een taboe was.

In 1753 publiceert Linnaeus zijn tweede belangrijke boek: Species plantarum. Dit werk beschrijft alle op dat moment bekende plantensoorten, zo'n zesduizend. Elke soort kreeg behalve een geslachtsnaam ook een soortaanduiding, ook bij geslachten die maar uit één soort bestonden. Een op het oog eenvoudige, maar in de praktijk revolutionaire verandering.

Linnaeus deelde in Systema naturae de mens in bij de zoogdieren. Daarmee brak hij met het idee dat de mens boven de natuur verheven is en er geen deel van uitmaakt. Hoewel Linnaeus er zelf ook moeite mee had om de mens bij de dieren in te delen, en hij zich realiseerde dat hij een storm van kritiek over zich afriep (vooral van theologen), kon hij niet anders vanwege de door hemzelf geformuleerde wetenschappelijke redenen.

Het geocentrisch wereldbeeld, waarbij alles in het universum letterlijk om de aarde draait, was eeuwenlang de overheersende opvatting. De mens is immers zo speciaal dat het niet anders kan of de aarde en zijn bewoners vormen het middelpunt. Daarnaast voel je de aarde ook niet draaien, dus er was ook geen reden om anders te denken.

In de 16^de eeuw presenteert Nicolaus Copernicus een model van de kosmos waarin niet de aarde, maar de zon centraal staat. Dit heliocentrische systeem gooit het heersende wereldbeeld omver. Want hoe speciaal zijn we nog als wij niet het middelpunt vormen? En wat klopt er nog meer niet aan de traditionele opvattingen over de mens, de wereld en de kosmos?

In 1656 kijkt Huygens door zijn zelfgebouwde telescoop, legt de schetsjes van een maand naast elkaar en concludeert dat de planeet Saturnus een ring om zich heen heeft. Zo had tot dan toe nog niemand er naar gekeken. Eerder ontdekte hij al de maan van Saturnus: Titan.

Nederland is een kennisland. Albert Einstein, grootste natuurkundige aller tijden, hield van Nederland en van de stad Leiden in het bijzonder. Hij kwam jaarlijks als gasthoogleraar aan de Leidse universiteit een maand over uit het roerige Berlijn. In Nederland ontmoette Einstein collega’s op topniveau, onder wie Lorentz, Kamerlingh Onnes en De Sitter. Einstein logeerde meestal bij zijn boezemvriend Paul Ehrenfest.

Ons land kent maar liefst 21 Nobelprijswinnaars. Een beroemde is Kamerlingh Onnes, die onderzoek deed naar de eigenschappen van materie bij extreme kou. Met een temperatuur van -269 °C maakte hij helium vloeibaar. Niko Tinbergen kreeg een Nobelprijs voor zijn dieronderzoek. Hij vond een verklaring voor de ‘danstaal’ van bijen en de fixatie van jonge vogels op hun ouders.

Wetenschappers zien de dingen vaak net even anders. Ze willen weten hoe iets werkt, hoe het zit. Ze nemen niets voor lief en blijven altijd vragen stellen. Hun verhalen getuigen van een gepassioneerde en intrigerende zoektocht die altijd de moeite waard is en soms leidt tot ontdekkingen van onschatbare waarde.