"Het wordt weer beter" zag ik op een poster in de stad. Een fijne positieve boodschap na twee moeilijke en uitdagende maanden. We zijn er natuurlijk nog lang niet. Maar voor sommigen van ons is er weer wat perspectief na de presentatie van het 'spoorboekje' door de regering. Ikzelf ben blij dat Rijksmuseum Boerhaave waarschijnlijk weer open mag op 1 juni met inachtneming van de 1,5 meter samenleving. Half juli hoop ik dan alsnog de tentoonstelling Besmet! over epidemieën door de eeuwen heen te kunnen openen. Nu ook met een terugblik op de afgelopen maanden, en wat we met zijn allen hebben meegemaakt met de coronacrisis.
In de tentoonstelling durven we ook al de vraag op te werpen wat we kunnen doen om een volgende pandemie te voorkomen. Waarschijnlijk ontstond de huidige coronapandemie op een zogenaamde 'natte markt' in de Chinese stad Wuhan, en is het nieuwe coronavirus van vleermuizen (via schubdieren) overgedragen op de mens. De discussie over de schuldvraag die door sommige politici wordt aangewakkerd, gaat voorbij aan het feit dat deze uitbraak niet op zichzelf staat. Meer dan 60% van de infectieziektes komt uit de dierenwereld: bij de recente uitbraken van SARS (2003) en Ebola (2018) speelden vleermuizen ook een rol. Bij Q-koorts (2007) was er sprake van overdracht van schapen en geiten op mensen. MERS (2012) vond zijn oorsprong in dromedarissen.
Een belangrijke les is dat de gezondheid van mensen niet op zichzelf staat, maar onlosmakelijk verbonden is met die van dieren en het milieu. De aanpak die dit erkent, noemt men de One Health-aanpak. De kans op overdracht en verspreiding van ziekteverwekkers is de afgelopen decennia enorm toegenomen, vanwege de steeds groter wordende populaties mensen en dieren, en hun toegenomen bewegingen over de wereld. Daarnaast neemt de kans op een uitbraak toe als er grote veranderingen plaatsvinden in een bepaald gebied. Bijvoorbeeld op het gebied van bevolkingsgroei, landgebruik, handelsstromen, reisgedrag of klimaatverandering. Vanwege de potentiële snelle verspreiding en de impact van infectieziektes, is vroege opsporing en bestrijding ontzettend belangrijk. De humane gezondheidssector zal nauw moeten samenwerken met andere sectoren, zoals dierenartsen, ecologen en dataspecialisten, om op tijd te reageren. Alleen door interdisciplinair en internationaal samen te werken, kunnen wij de kans op een volgende pandemie verkleinen.
Amito Haarhuis, directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 12 mei 2020 in De Telegraaf.
