Vorige week werd het Antoni van Leeuwenhoek Jaar 2023 gelanceerd in het hart van de Nederlandse wetenschap: het Trippenhuis van de KNAW. Van Leeuwenhoek ontwikkelde een bijzondere microscoop met een voor die tijd ongekende vergroting. Daarmee zag hij dingen die nog nooit iemand gezien had, zoals bacteriën, bloedcellen en spermacellen. Hij ontdekte een totaal nieuwe wereld, die van de microkosmos. In 2023 is het 300 jaar geleden dat hij overleed.
Dat hij nog steeds een grote inspiratiebron is voor microscopisten en microbiologen, bleek uit een reportage in het televisieprogramma Atlas dat een dag eerder werd uitgezonden. Daarin was te zien hoe de Maastrichtse hoogleraar Ron Heeren -geïnspireerd door Van Leeuwenhoek- een supermicroscoop heeft ontwikkeld voor het Maastricht UMC+. Hij is zo geavanceerd dat je er zelfs mee in een cel kunt kijken om te zien of die ziek of gezond is. Op die manier kunnen we weten of een cel zich tot kankercel aan het ontwikkelen is nog voordat je dat aan de buitenkant kunt zien. Hij wordt gebruikt als hulpmiddel voor chirurgen die kankerweefsel wegsnijden. Daarbij is het natuurlijk belangrijk dat de chirurg in een keer al het kankerweefsel weghaalt. Een geweldige innovatie waarvoor hij al in 2019 de NWO Natuurkunde Valorisatie Prijs ontving.
Het is een fascinerende ervaring om met een microscoop dingen te kunnen waarnemen die je met het blote oog niet kunt zien. Als kind had ik een kleine microscoop met een spiegeltje. Met een scheermes sneed ik een klein plakje van een ui, en ik legde het onder de microscoop. Vol verwondering keek ik naar de cellen die ik vervolgens kon zien.
Ik heb zelf geen kinderen, en ik vier geen Sinterklaas. Maar mocht u die wel hebben, en nog last-minute op zoek zijn naar een cadeau, dan heb ik de gouden tip! Koop een microscoop; het is de garantie voor eindeloos plezier in het ontdekken van de wereld van het kleine.
Amito Haarhuis, Directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen dinsdag 29 november 2022 in De Telegraaf
