De man die schoon schip maakte
Op 15 september 2010 keek in Rijksmuseum Boerhaave een volle zaal computerliefhebbers nostalgisch terug op de pioniersdagen van het programmeren in de jaren 1960. Ster van de avond was Martinus (Tini) Veltman. Hij sprak over het door hem bedachte computerprogramma Schoonschip. Dit baanbrekende programma kon behalve met getallen ook met formules overweg. Het maakte de weg vrij voor de ontwikkeling van bekende algebra-programma’s als Mathematica en Maple.
Veltman ontving in 1999 samen met zijn leerling Gerard ‘t Hooft de Nobelprijs voor de natuurkunde. Die kregen ze voor hun werk aan het standaardmodel van de deeltjesfysica. Deze theorie beoogt alle elementaire deeltjes en hun onderlinge wisselwerking onder één noemer te brengen. De beide Nederlandse natuurkundigen slaagden erin om twee van de vier fundamentele krachten - de elektromagnetische kracht en de zwakke kernkracht - in één wiskundige beschrijving onder te brengen.
Maar Veltman was dus veel meer dan de man van het standaardmodel. Als kind al had hij een grote belangstelling voor techniek: hij was gefascineerd door radio’s en deed niets liever dan meeklussen met de loodgieter. In de vaste expositie van Rijksmuseum Boerhaave staat een een fraai staaltje van Veltmans technische vaardigheid: een vroege versie van een draagbare computer die hij eind jaren tachtig eigenhandig in elkaar schroefde.
Veltman ontwikkelde Schoonschip om de warboel te ontrafelen waarin de deeltjesfysica zich in de jaren zestig bevond. De bijkomende berekeningen waren te omvangrijk om met pen en papier te kunnen verrichten. Dat Veltman de hulp van een computerprogramma inriep om - inderdaad - schoon schip te maken was zeer vooruitstrevend in die tijd. De natuurkundige vruchten plukte hij met name met zijn latere werk met ‘t Hooft.
Veltman had een groot hart voor Rijksmuseum Boerhaave. Behalve dat hij bereidwillig zijn ‘laptop’ beschikbaar stelde voor de vaste expositie, was hij vriend voor het leven en behoorde hij in 2011 tot de ondertekenaars van een openbare brief, gericht aan de staatssecretaris voor Cultuur, die opriep tot het behoud van het museum, toen dat in zijn voortbestaan werd bedreigd.
Draagbare computer M. Veltman, 1988 (collectie Rijksmuseum Boerhaave V34729)
Ad Maas