Vorige week donderdag heeft Koning Willem-Alexander de tentoonstelling Besmet! in Rijksmuseum Boerhaave alsnog geopend. De tentoonstelling gaat over epidemieën door de eeuwen heen, en hoe die het leven kunnen ontwrichten. Oorspronkelijk zou hij de tentoonstelling al op 15 april openen. Maar heel ironisch: de opening van de tentoonstelling over epidemieën kon niet doorgaan, vanwege een epidemie.
Topstuk in de tentoonstelling is een wasmodel van een 13-jarig meisje met mazelen. Het is een afdruk van een levend ziek meisje, gemaakt tussen 1900 en 1930. Van haar werd eerst een gipsafdruk gemaakt, waarna er in de gipsafdruk een laagje was werd aangebracht. Het wasmodel werd vervolgens natuurgetrouw geschilderd met het levende meisje als model. Heel zorgvuldig werden er ook haren op aangebracht.
Het is een indringend beeld: het zieke meisje kijkt je met bloeddoorlopen ogen aan. Snot komt uit haar neus. Haar hele lichaam bedekt met rode vlekken.
Mazelen is een hele besmettelijke ziekte. Voordat we er tegen gevaccineerd werden, maakte bijna iedereen het door. Honderdduizenden kinderen werden er ziek van. Vaak met milde verschijnselen. Daarom noemen sommigen het een onschuldige kinderziekte. Maar je kon ook complicaties krijgen zoals hersenvlies-, oor- of longontsteking. En in een klein aantal gevallen kon je er aan overlijden.
Sinds 1976 zit het BMR-vaccin (tegen bof, mazelen en rodehond) in het Rijksvaccinatieprogramma, en komt mazelen bijna niet meer voor. Af en toe zijn er nog kleine uitbraken in gebieden waar de vaccinatiegraad laag is. Hierdoor zien we het ziektebeeld nauwelijks nog om ons heen. In deze tijd gaat de discussie soms meer over mogelijke bijwerkingen van een vaccin dan de enorme gezondheidswinst die ze hebben opgeleverd.
Dit wasmodel was bedoeld voor publieksvoorlichting. In de tentoonstelling vervult het opnieuw die rol. Het geeft ons een inkijkje in een andere tijd, een kleine eeuw geleden, toen 200 tot 300 kinderen per jaar stierven aan mazelen. Wereldwijd is de ziekte allesbehalve onder controle: in 2019 stierven meer dan 140.000 mensen aan mazelen. Maar dat is wat verder van ons bed. In ons eigen land vergeten we waar we tegen inenten. Dit kwetsbare meisje herinnert ons daaraan.
Amito Haarhuis, directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 21 juli 2020 in De Telegraaf.
