Als de coronapandemie vergeleken wordt met eerdere pandemieën, valt mij op dat men het vaak heeft over de pest of de Spaanse griep. Ook hoor ik vrienden zeggen dat we een pandemie van deze schaal in ons leven nog nooit hebben meegemaakt. Ik ben dan altijd een beetje verbaasd. Wat dacht je van hiv/aids? Inmiddels zijn er goede virusremmers beschikbaar, en kunnen mensen met hiv die toegang hebben tot deze medicijnen er gelukkig heel oud mee worden. Maar wereldwijd zijn er inmiddels ruim 32 miljoen mensen overleden aan de gevolgen van aids.
Eind jaren 70 was er nog een naïef positivisme dat we alle infectieziekten de wereld uit konden krijgen. Dat kwam door de succesvolle bestrijding van pokken die in 1980 officieel uitgebannen was. Voor een nieuwe podcastaflevering bij de tentoonstelling Besmet! die morgen uitkomt, sprak ik met Roel Coutinho, voormalig directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM. Hij vertelde me dat hij in de jaren 70 zelfs werd uitgelachen toen hij koos voor een loopbaan als viroloog. "Infectieziekten? Dat is toch verleden tijd?! Zoek een serieuze baan!" Niet lang daarna begon de hiv-uitbraak in de Verenigde Staten.
Het begon in 1981 met vijf jonge en tot voor kort gezonde homoseksuele mannen uit Los Angeles bij wie een zeldzame, maar dodelijke vorm van longontsteking werd vastgesteld. In de maanden daarna groeide het aantal diagnoses alarmerend. De medische wereld stond met de handen in het haar. Voor de podcast sprak ik ook met Jaap Goudsmit die deze mysterieuze ziekte in de beginperiode onderzocht. Hij vertelde me dat het niet gemakkelijk was om deskundige te zijn op een gebied dat niemand snapt.
Aanvankelijk dacht men dat aids een ziekte van homoseksuele mannen was. Dat ook heteroseksuelen aids konden krijgen werd duidelijk toen wetenschappers ontdekten dat er in Belgische ziekenhuizen heteroseksuele aidspatiënten lagen uit Zaïre. Dat de aidsepidemie zo'n omvang zou krijgen, heeft volgens Coutinho helemaal niemand voorzien.
Er ontstond in de jaren 80 in de Verenigde Staten een creatieve manier van rouwverwerking. Met een grote lappendeken -het AIDS Memorial Quilt- worden geliefden die aan aids overleden herdacht. Het was ook een manier om de omvang van de aidsepidemie zichtbaar te maken. Op 1 december is het WereldAidsDag en wordt er wereldwijd aandacht gevraagd voor aids.
Amito Haarhuis, directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 24 november 2020 in De Telegraaf.
