2020 is het jaar van.. de röntgenstraling! Op 8 november is het precies 125 geleden dat Wilhelm Röntgen per toeval de naar hem vernoemde straling ontdekte. Röntgen, die een groot deel van zijn jeugd in Apeldoorn doorbracht en een Nederlandse moeder had, deed zijn ontdekking in 1895 in Würzburg in Duitsland, waar hij toen al een paar jaar hoogleraar was. Hij werkt dan in zijn lab aan experimenten met gasontladingsbuizen (een voorloper van de latere 'röntgenbuizen'). Hij omwikkelt zo'n buis met zwart karton, en zet hem aan. Tot zijn grote verbazing licht er een eindje verderop een fluorescerend scherm op in een verder volledig verduisterd laboratorium. Hij heeft een nieuw soort straling ontdekt die je niet kunt zien, die door zachte materialen (zoals karton) heen gaat, en die op lichtgevoelig materiaal schaduwen geeft. Hij sluit zich wekenlang op in zijn lab om dit verder te onderzoeken. Hij merkt al snel dat de röntgenstralen ook door zijn huid gaan, en de botten van zijn vingers kunnen afbeelden. Op 22 december maakt Röntgen een beeld van de hand van zijn vrouw Anna Bertha Ludwig op fotopapier. Zodra zij haar handbotjes ziet, roept zij: "Ik heb mijn eigen dood gezien!". Dit beeld van haar hand is de eerste röntgenfoto in de geschiedenis.
Deze ontdekking zorgde voor een revolutie in de medische technologie. In Nederland ging Philips na de Eerste Wereldoorlog ook röntgenbuizen produceren. Tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen het voor artsen moeilijk was om röntgenbuizen uit Duitsland te importeren, waren ze al gevraagd om defecte Duitse buizen te repareren. Zo maakten ze kennis met de technologie. Ze bouwden er een röntgenapparaat omheen waarbij de buis werd omgeven door een metalen omhulsel. Dat zorgde ervoor dat de straling het apparaat alleen in de gewenste richting kon verlaten. Dit maakte gerichte toepassing bij de patiënt mogelijk, waarmee ongewenste gezondheidsschade bij patiënt en arts kon worden voorkomen.
We gebruiken zijn ontdekking nog iedere dag op allerlei manieren: van een foto bij de tandarts en controle bij de douane tot de behandeling van kanker.
Rontgenapparaat Philips 1935
In Apeldoorn zouden dit jaar tal van activiteiten worden georganiseerd om hun oud-inwoner Wilhelm Röntgen te eren. Door de Coronacrisis zijn de festiviteiten een jaar uitgesteld.
Amito Haarhuis, directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 27 oktober 2020 in De Telegraaf.
