Een paar jaar geleden had ik de mogelijkheid om op een veiling een van de meest iconische foto’s te kopen die ooit gemaakt zijn: Earth rise. Op de foto zie je onze blauwe planeet die ‘opkomt’ boven een kaal maanlandschap, en die verder omgeven is door een donker en stil universum.
Op de foto, die gemaakt is tijdens de eerste bemande reis naar de maan in 1968, stond nog een handtekening van een astronaut die zo verbleekt was door de zon dat hij bijna niet meer zichtbaar was. Het intrigeerde me. Je kunt bijna niet dichter bij de ervaring komen van een astronaut die de aarde voor het eerst ziet vanuit de ruimte.
Astronaut Frank Borman was de commandant van de Apollo 8-missie, de allereerste bemande vlucht naar de maan zonder landing. Vorige week overleed hij op 95-jarige leeftijd. Borman en zijn twee bemanningsleden waren de eerste mensen die de aarde in zijn totaliteit zagen vanuit de ruimte. Borman maakte zelf een zwart-wit foto van de opkomende aarde, maar zijn collega Bill Anders maakte de iconische kleurenfoto tijdens hun vierde rondje om de maan.
Deze foto heeft een enorme impact gehad op de milieu- en vredesbeweging. Als je de aarde vanuit de ruimte ziet hangen in een donker en onmetelijk universum, realiseer je je hoe fragiel die aarde is. Slechts een superdunne atmosfeer beschermt haar tegen het onhergzame heelal. Dat maakt dat je de aarde wilt beschermen. Vanuit de ruimte zie je ook geen grenzen en naties. Je beseft dat we met zijn allen een gedeeld lot hebben op Ruimteschip Aarde. Dat geeft een totaal ander perspectief op oorlog en vrede. Voor een heel aantal astronauten is dit een transformerende ervaring die het Overview Effect wordt genoemd. In het Discovery Museum in Kerkrade hebben ze een Aarde Theater gebouwd waarmee ze je dat zelf willen laten ervaren. Ik zou zeggen: ga het proberen. Deze tijd kan wel wat Overview Effect gebruiken.
Amito Haarhuis, Directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 14 november 2023 in De Telegraaf