De ruimtetelescoop James Webb is de krachtigste ooit gebouwd. Hij kan extreem ver en diep in het heelal kijken en daarmee terug in de tijd, zelfs tot aan de periode vlak na de oerknal die de ‘Kosmische Dageraad’ wordt genoemd.
Dat ‘kijken’ doet het met een grote vergulde spiegel met een diameter van 6,5 meter die liefkozend ‘het gouden oog’ wordt genoemd. In Rijksmuseum Boerhaave is een 1:10 schaalmodel te zien van de telescoop.
Op 25 december 2021 is de Webb als een kerstcadeau succesvol gelanceerd, met de belofte dat we hierdoor meer te weten zouden kunnen komen over het ontstaan van de eerste sterren en sterrenstelsels in het universum. En die belofte is waargemaakt. Vorige week heeft het gouden oog het verste sterrenstelsel ooit waargenomen in het vroege universum. Omdat het licht er 13,5 miljard jaar over heeft gedaan om de aarde te bereiken, zien we het sterrenstelsel zoals het er uitzag toen het ‘slechts’ 290 miljoen jaar oud was. In kosmische termen is dit heel jong.
Deze waarneming leverde een paar grote verrassingen op. Het sterrenstelsel is veel helderder, groter en zwaarder dan astronomen voor mogelijk hadden gehouden in het vroege universum. Naar schatting is het enkele honderden miljoenen keren zo zwaar als onze zon. Het verraste de onderzoekers zeer dat er in een relatief korte tijd al zo’n zwaar sterrenstelsel heeft kunnen ontstaan.
Daarnaast blijkt het al actief de elementen waterstof en zuurstof te produceren. Omdat zware atomen in het inwendige van sterren worden gecreëerd door kernfusie, suggereert dit dan weer dat er zelfs al een eerdere generatie van sterren is geweest.
Omdat er tot nu toe alleen nog maar een heel klein stukje van het vroege universum is onderzocht, kunnen we onze borst nat maken voor de ontdekking van nog veel meer van dit soort hele vroege sterrenstelsels.
Amito Haarhuis, Directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen dinsdag 4 juni 2024 in De Telegraaf
