Nederlandse wetenschappers zijn erin geslaagd om menselijke mini-traanklieren, die ook echt kunnen 'huilen' na te maken in het lab. Dit gebeurde onder leiding van geneticus Hans Clevers van het Hubrecht Instituut in Utrecht. Hans Clevers maakte in 2007 als eerste mini-organen uit stamcellen; toen ging het om een mini-darm.
Sinds die tijd zijn er miniversies gemaakt van tal van organen, die door wetenschappers 'organoïden' worden genoemd. Het zijn klompjes van cellen in de vorm van een blaasje, niet groter dan 0,2 millimeter. Omdat deze organoïden veel eigenschappen van de echte organen hebben, kunnen ze worden gebruikt voor onderzoek naar hun werking en de behandeling van ziektes. In dit geval de behandeling van traanklieraandoeningen zoals droge ogen.
De traanklieren zitten boven onze ogen en geven hun tranen af onder het bovenste ooglid. De tranen bevochtigen onze ogen, voeden het hoornvlies en hebben een antibacteriële werking. Zo houden ze onze ogen in goede conditie en gezond. Als er iets in onze ogen komt, zoals zand of een prikkelende stof bij het snijden van uien, zenden de zintuigcellen in onze ogen een seintje naar de hersenen. Die geven vervolgens het hormoon noradrenaline af, dat de traanklieren aanzet tot het produceren van traanvocht. Ook heftige emoties leiden tot hormoonafgifte en tranen met tuiten.
De organoïden die in het lab werden blootgesteld aan noradrenaline, bleken precies hetzelfde traanvocht te produceren als bij echte traanklieren. De kleine blaasjes vulden zich aan de binnenkant met vocht en zwollen op als kleine ballonnen. Daarmee zijn deze organoïden een zeer bruikbaar onderzoeksmodel dat door onderzoekers wereldwijd gebruikt kan worden om aandoeningen van traanklieren te onderzoeken en wellicht te verhelpen. Bij mensen bij wie de traanklieren niet goed werken, kan dit leiden tot infecties en in extreme gevallen tot blindheid. Hopelijk maakt deze doorbraak het in de toekomst mogelijk om volledige traanklieren te kweken in het lab, en te transplanteren naar patiënten met niet-functionerende traanklieren.
Amito Haarhuis, Directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 30 maart 2021 in De Telegraaf.
Bijschrift: Lipocalin 2 (in rood) is een component van de traan dat door de organoïden wordt gemaakt.
Credit: Yorick Post
Copyright: Elsevier
