In 2005, vijftien jaar voordat de coronapandemie uitbrak, publiceerden de Hongaarse Katalin Karikó en de Amerikaan Drew Weissman over hun baanbrekende ontdekking die het uiteindelijk mogelijk maakte er binnen een jaar effectieve mRNA-vaccins tegen Covid-19 konden worden ontwikkeld. Op 2 oktober ontvingen ze daarvoor de Nobelprijs voor de Geneeskunde.
Het is puur aan de vasthoudendheid en het doorzettingsvermogen van Karikó zelf te danken dat hun baanbrekende ontdekking er überhaupt gekomen is. Al eind jaren tachtig begon ze aan het onderzoek naar de mRNA-technologie. Tientallen jaren werd ze tegengewerkt door haar eigen universiteit. Die vond dat haar onderzoek te risicovol was en te weinig onderzoeksgeld aantrok, waardoor ze een demotie kreeg en een deel van haar salaris moest inleveren.
Dit voorbeeld laat zien wat het belang van fundamenteel onderzoek is. Het was niet meteen duidelijk wat het nut van dit onderzoek zou zijn. Het duurde tot 2020 voordat bleek dat het leidde tot een “ongeëvenaarde snelheid van vaccinontwikkeling tijdens een van de grootste bedreigingen van de menselijke gezondheid in de moderne tijd”, zoals het Nobelcomité het verwoordde.
De mRNA-vaccins werken heel anders dan de oude generatie vaccins. Ze bevatten de genetische code (het mRNA) van een kenmerkend eiwit van het virus. Als het wordt ingespoten, gaat het lichaarm dit eiwit vervolgens zelf produceren. In het geval van Covid-19 is dit het zogenoemde spike-eiwit, de ‘uitsteeksels’ van het virus. Het eiwit wordt door het lichaam gezien als indringer, waartegen het afweersysteem vervolgens antistoffen maakt. Hierdoor bouwt je afweersysteem een geheugen op. Als je daarna met het echte coronavirus in aanraking komt, reageert je lichaam heel snel en schakelt het virus uit.
Wetenschappers denken dat de mRNA-technologie in de toekomst nog voor veel meer toepassingen kan worden gebruikt. Nu al onderzoeken ze of er ook vaccins kunnen worden gemaakt tegen andere infectieziektes. Daarnaast is er gerede hoop dat er in 2030 vaccins tegen kanker beschikbaar zijn met deze technologie.
Amito Haarhuis, Directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen dinsdag 17 oktober 2023 in De Telegraaf
