Het wetenschappelijke tijdschrift Science koos in 2019 de eerste foto van een zwart gat als de wetenschappelijke doorbraak van het jaar. De foto kon alleen maar gemaakt worden dankzij de samenwerking van honderden sterrenkundigen van over de hele wereld.
Zij koppelden acht radiotelescopen in een netwerk aan elkaar. Hierdoor ontstond een virtuele telescoop die zo groot was al de aarde zelf: de Event Horizon Telescope. Die maakte de foto van het zwarte gat in het centrum van het sterrenstelsel met de naam Messier 87.
De EHT is zó bijzonder dat ik hem als museumdirecteur in de wetenschappelijke collectie wil opnemen. Maar hoe verzamel je een virtuele telescoop die zo groot is als de aarde? Vrijdag ontving ik uit handen van de directeur van de EHT, de Nederlandse hoogleraar galactische radiosterrenkunde Huib Jan van Langevelde, een essentieel onderdeel van de telescoop: een disk pack. Eigenlijk niets anders dan een pakketje met acht harde schijven die elk 8 terabyte of 8.000 gigabyte aan data bevatten. De data coderen voor ruis afkomstig van het centrum van M87.
Deze ruis is waargenomen met een radiotelescoop die op Hawaï staat en van Nederlands-Britse makelij is. Slechts 0,1 procent van de ruis is afkomstig van het zwarte gat. Om deze minieme fractie te ontdekken, moesten de waarnemingen van de acht verschillende telescopen slim met elkaar gecombineerd worden. Dat gebeurde onder andere in een onderzoeksinstituut in Bonn.
Tijdens elke waarnemingssessie zijn er honderden disk packs met data verzameld. Dat weegt bij elkaar een halve ton. Maar hoe krijg je die data naar de andere kant van de oceaan? Het is bijna onmogelijk om dat digitaal te verzenden. De disk packs zijn daarom langs de fysieke weg met het vliegtuig naar Bonn gevlogen. Vervolgens duurde het tot aan de zomer van 2018 voordat hieruit de inmiddels iconisch geworden foto van een zwart gat kon worden gemaakt. Dat is toch iets anders dan het ontwikkelen van een fotorolletje in een donkere kamer.
Amito Haarhuis, Directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 21 december 2021 in De Telegraaf.
Headerfoto - credits: Event Horizon Telscope
