“Wie niet twijfelt, leert niet”, is een citaat van Coornhert (1522-1590) dat groot op een muur geschilderd is in het Coornhertplantsoen in Haarlem. Als ik erlangs fiets vanaf het station richting huis denk ik altijd dat ik het er hartgrondig mee eens ben, en dat zelfvertrouwen zwaar wordt overschat.
Waarom lopen zoveel mensen achter leiders aan die het allemaal zo zeker denken te weten? Ook in de manier waarop wetenschap wordt gepresenteerd, zou twijfel een grotere rol mogen spelen.
Een van de grootste twijfels in de moderne wetenschap, is hoe we de structuur van het heelal kunnen verklaren. De gangbare theorie is dat 85% van het materiële heelal bestaat uit mysterieuze donkere materie die als een onzichtbare lijm het heelal bij elkaar houdt en in stand houdt. Tegelijkertijd hebben wetenschappers de ware aard van de donkere materie nog niet kunnen doorgronden. Wetenschapsjournalist Govert Schilling schreef er een prachtig boek over: De olifant in het universum.
Het boek komt uit op een spannend moment: vorige maand is er nieuw onderzoek gepubliceerd, waardoor sommige wetenschappers beginnen te twijfelen aan de realiteit van donkere materie. Deze wetenschappers denken dat ons begrip van zwaartekracht aan herziening toe is, en dat dit mogelijk ook een verklaring kan bieden voor de structuur van het heelal. Tot nu toe kon de zwaartekrachttheorie bepaalde zaken in het heelal nog niet verklaren, waaronder het patroon van de kosmische achtergrondstraling, een soort ‘nagloed van de oerknal’. Daardoor had de zwaartekrachttheorie tot voor kort afgedaan. Met de alternatieve zwaartekrachttheorie uit het recente onderzoek, blijkt het patroon van de achtergrondstraling nu wel verklaard te kunnen worden. Is er daarmee misschien toch weer een concurrent voor de theorie van donkere materie? Hebben wetenschappers op een hersenschim gejaagd?
Het laat zien dat de uitkomst van wetenschappelijk onderzoek geen vaststaande feiten zijn, en dat er voortdurend nieuwe kennis wordt verzameld. Twijfel en discussie horen daarbij. Ook goed om in het achterhoofd te houden bij het coronadebat.
Amito Haarhuis, Directeur Rijksmuseum Boerhaave
Deze column verscheen op dinsdag 16 november 2021 in De Telegraaf.
