Rijksmuseum Boerhaave kreeg onlangs dit bijzondere kastje geschonken (inmiddels ingeschreven in de catalogus van het museum onder nummer V35224). Het is een mahoniehouten kabinetje, gevuld met de meest uiteenlopende microscopische preparaten opgeborgen in laatjes. gemaakt in 1798 door de beroemde preparatenmaker Abraham Ypelaar (1736-1811).
De in benen ringetjes gevatte preparaatjes tonen de drie rijken der natuur in minutieus gerangschikte zaden en wonderschoon ingelegde zeewieren en schelpen. Rijksmuseum Boerhaave had al drie van deze kabinetten in de collectie, die vanwege hun schoonheid en historisch belang allemaal in de vaste opstelling van het museum te zien zijn. Maar wat maakt dit nieuw verworven preparatenkabinet zo bijzonder? En wie kon zich rond 1800 zo’n verfijnd kastje met inhoud veroorloven?
Bij het kabinet hoort een handgeschreven en gesigneerde catalogus. Daardoor weten we zeker dat Ypelaar de maker is van de preparaten. De in Amsterdam geboren Abraham Ypelaar ontwikkelde al op jonge leeftijd een fascinatie voor microscopie en voor het onderzoek door Antoni van Leeuwenhoek en Jan Swammerdam, de grote Nederlandse microscopisten van de zeventiende eeuw. Van oorsprong was Ypelaar een diamantzetter Hij maakte pas later van zijn hobby - het prepareren van zoölogische, botanische en anorganische microscopische exemplaren - zijn werk. Samen met zijn neef begon Ypelaar een werkplaats voor de productie van kant-en-klare microscopische preparaten.
Volgens de bijbehorende handgeschreven catalogus bevatte dit kabinet oorspronkelijk achthonderd ronde preparaten, verdeeld over negentien lades. Alle preparaten zijn gevat in ronde benen ringen. Transparante objecten waren gevat tussen twee glasplaten en vastgezet met een messing of vergulde ring. Ondoorzichtige voorwerpen zoals stukjes schelp, steen of kleine zaden plakte Ypelaar ook wel op karton. Elk preparaat bevatte slechts één soort object.
De collectie in Ypelaars kabinetten omvatte gewoonlijk alle drie de rijken der natuur: botanische preparaten zoals dwarsdoorsneden van wortels, houten en zaden vertegenwoordigden het plantenrijk Preparaten van (delen van) insecten, schelpen en vissenschubben illustreerden het dierenrijk, en preparaten van zandkorrels en fragmenten van halfedelstenen toonden de wereld van de mineralen. De preparaten zijn ingedeeld naar hun morfologie, met bijvoorbeeld de doorsneden van stammen van verschillende soorten bomen bij elkaar. Zoals alle verzamelingen bevat ook dit kabinet één bijzonder preparaat waarbij Ypelaar de minuscule bloedvaten injecteerde met een rood gekleurde stof. Hier is dat een stukje darmwand van een menselijke darm.. Een knap staaltje prepareertechniek.
De catalogus van bij dit kabinet onthult nog meer uitzonderlijke informatie over dit kabinet. Namelijk voor wie Ypelaar het maakte: “Aan Den Konstminnar Nicolaas van Staphorst werd dit Cabinet Naturaliaas als geschikte voorwerpen voor het Microskoop opgedraagen door Abraham Ypelaar welke het zelven versaameld, geprepareerd en opgelegt heeft In Amsteldam 1798”. Zowel Ypelaar en Nicolaas van Staphorst waren lid van Felix Meritis, het Amsterdamse genootschap voor de bevordering van kunst en wetenschap. Mogelijk zijn ze daar met elkaar in contact gekomen en is de koop zo tot stand gekomen. Van Staphorst was een zeer rijke Amsterdamse koopman die zijn fortuin onder meer vergaarde met miljoenenleningen aan de net onafhankelijk geworden Verenigde Staten. Uniek is ook de bijgesloten kwitantie waaruit blijkt dat Nicolaas van Staphorst de verzameling kocht voor 1400 gulden, omgerekend bijna 14.000 euro nu. Als eigenaar van zo’n kabinet toonde Van Staphorst zijn interesse in wetenschap en kunst. Vooral de ondoorzichtige exemplaren waren gerangschikt in aantrekkelijke geometrische patronen of gevormd als bloemen. Ypelaar noemde zijn preparaten "artistieke objecten" en schreef over waardering voor zijn werk door bekwame kunstenaars. Na 1798 heeft het kabinet in ieder geval nog één andere eigenaar gehad en het museum is deze schenker bijzonder dankbaar voor deze prachtige aanwinst voor de collectie.
