Herman Boerhaave en de Gouden Eeuw van de Wetenschap
Van brood krijg je een dikke buik, zuivel verzuurt het lichaam en met eieren is ook van alles mis. Maar wie denkt dat fake science een hedendaags verschijnsel is, moet naar de tentoonstelling Herman Boerhaave en de Gouden Eeuw van de wetenschap in Rijksmuseum Boerhaave in Leiden. De tentoonstelling, gewijd aan de beroemde Leidse hoogleraar medicijnen, laat zien dat fake science al in de zeventiende eeuw bestond. En Herman Boerhaave (1668 - 1738) vocht er tegen.
Zo streed hij tegen de veelgehoorde opvatting dat het lichaam wordt geregeerd door de verhouding zuren en zouten (iatrochemie). Of dat het lichaam een machine is, waarvan de onderdelen los van elkaar kunnen worden vervangen. Dat hij zo zijn voorganger, de Leidse hoogleraar Sylvius, en de Italiaanse wis- en natuurkundige Borelli 'in de bezemkast' stopte, zoals curator Tim Huisman zegt, nam hij op de koop toe.
De belangrijkste vraag voor Boerhaave was: Is het te bewijzen? 'Het kan werken in een reageerbuis, maar dat betekent nog niet dat het in het menselijk lichaam werkt', aldus Huisman. Dat mag vandaag de dag voor de hand liggen - in de zeventiende eeuw dacht men daar heel anders over.
Boerhaave wilde de geneeskunde ontdoen van allerlei dwalingen om haar vervolgens te hervormen, Hippocrates in gedachten. Op anatomisch gebied volgde hij veelal de inzichten van de Nederlandse anatoom Frederik Ruysch, een virtuoos in het maken van anatomische preparaten van met was ingespoten vaatstelsels.
Maakte zijn strijd tegen fake science hem bekend, beroemd was hij als het ging om de zogenoemde bed side manners, patiëntenzorg. Uit heel Europa kwamen geleerden, studenten en patiënten naar hem toe. Zelf verliet hij Leiden nauwelijks; beroemd is het verhaal dat tsaar Peter de Grote op zijn voordeur klopte, waarna Boerhaave hem te verstaan gaf de volgende dag maar eens terug te komen.
In een tijd waarin hoogleraren zich amper aan het ziekbed waagden, ze alleen college gaven en geen vragen tolereerden, was Boerhaaves praktische aanpak een verademing. In het Caecilia Gasthuis in de Leidse binnenstad, voor de armen, waar vandaag de dag Rijksmuseum Boerhaave is gevestigd, zat hij samen met zijn studenten aan het bed van de patiënt. Hij ondervroeg de zieken en stelde samen met zijn leerlingen diagnoses.
Zijn invloed zie je nog altijd terug, in bijna alle ziekenhuizen. Bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) bijvoorbeeld, waar de zorg voor patiënten wordt gekoppeld aan medisch wetenschappelijk onderzoek. Boerhaave was ook voorstander van een interdisciplinaire aanpak.
De tentoonstelling, een eerbetoon aan Boerhaave, zal bestaan uit materiaal uit het depot van het museum zelf, aangevuld met brieven, documenten en meer uit andere archieven. Huisman: 'Het verhaal van Boerhaave is voornamelijk het verhaal van hoe hij met zijn patiënten en studenten omging.' Welkom in de wereld van Boerhaave.
Deze tekst verscheen eerder in de NRC Kennisbijlage van zaterdag 1 september.
De tentoonstelling Herman Boerhaave en de Gouden Eeuw van de wetenschap was te zien in Rijksmuseum Boerhaave van november 2018 t/m september 2019.
