De herhaling: Panamaziekte pandemie in banaan bedreigt voedselzekerheid en favoriet fruit
In samenwerking met Rijksmuseum Boerhaave organiseert Studium Generale een lezingenreeks rondom de tentoonstelling Besmet! De lezingenreeks kijkt naar de oorzaken en gevolgen van besmettingen, in de breedste zin van het woord. Verschillende sprekers zullen uiteenlopende onderwerpen behandelen: Wat doet ‘kunst’ voor de mens? Sterft de banaan uit? Hoe ging men vroeger om met epidemieën zoals pest en pokken? De vier lezingen vinden om de week plaats op vrijdagmiddag tussen 15.00 en 16.00 uur.
Let op: door de verlengde lockdown vindt deze lezing alleen plaats via livestream, inschrijvingen voor de lezing in het museum ontvangen de link om de livestream te bekijken.
Wanneer: vrijdag 26 februari van 15.00 tot 16.00 uur
Voor wie: volwassenen
De herhaling: Panamaziekte pandemie in banaan bedreigt voedselzekerheid en favoriet fruit
prof.dr.ir. GHJ (Gert) Kema BSc
Een verwoestende plantenziekte veroorzaakte een sociale ramp in Centraal Amerika, werd gestopt door een resistent bananenras - Cavendish – dat nu ten onder gaat aan zijn eigen succes. Een essentieel gewas, gedomineerd door één enkel ras, legt een kwetsbaar systeem bloot. Het waarom en hoe van een landbouwkundige omwenteling.
In de 20-ger jaren was banaan in de VS een vanzelfsprekend fruit, geïmporteerd uit grote plantages in Centraal Amerika. De hele handel werd georkestreerd vanuit de VS. Totdat een verwoestende schimmelziekte toesloeg. Panamaziekte, veroorzaakt door een bodemschimmel, legde de ene na de andere plantage plat. De enige manier om hieraan te ontsnappen was om nieuwe plantages op schone grond te beginnen. Hierbij werd een nietsontziende strategie gevolgd die gepaard ging met politiek gekonkel en veronachtzaming van landrechten. Dit leidde uiteindelijk tot grote aaneengesloten gebieden die de omvang en snelheid van de Panamaziekte epidemie alleen maar versnelden, totdat het systeem implodeerde, met alle gevolgen van dien. De Bananenrepubliek was geboren.
Een obscure bananenplant, die nèt wist te overleven in stoppende en startende botanische tuinen, werd uiteindelijk in kassen in Engeland geteeld op een landgoed om de happy few te fêteren met een uitzonderlijk fruit. De Cavendish banaan. Toen uiteindelijk bleek dat deze banaan, die weliswaar gepamperd en gekoeld moest worden tijdens internationaal transport, resistent was tegen Panamaziekte klom de teelt langzaam maar zeker weer op. Schoorvoetend hernam de industrie zijn loop, werden plantages gesaneerd, de export hervat en vooral de marketing geïntensiveerd om deze banaan te “liken”. Het werd een mega succes en Cavendish koloniseerde de wereld.
Ten koste van vele lokale rassen domineert Cavendish de wereldwijde teelt met een areaal van 50%, ook in landen waar banaan een essentieel onderdeel is van het voedselpakket. De internationale handel van Cavendish omvat een slordige en verontrustende 95%. Hiermee is een wereldwijde monocultuur zonder weerga geschapen. Uiterst fragiel en kwestbaar. Het was wachten op de volgende klap. Die is nu gekomen. Een nieuwe schimmel bedreigt Cavendish en daarmee vele andere lokale rassen. Cavendish is van een megaklapper een “super spreader” geworden.
Het jaar 2021 is door de FAO uitgeroepen tot het “internationale jaar van fruit en groente”. Het is tijd om één van de grootste monoculturen in de historie van de landbouw grondig aan te pakken.
