Ontwerpster Christien Meindertsma onderzoekt in het NTR-programma 'Voor de vorm' de vorm van alledaagse gebruiksvoorwerpen. In de aflevering van 15 november 2018 kijkt ze met andere ogen naar de bril en bekijkt ook een aantal exemplaren uit de collectie van het museum. Vroeger een stigma, tegenwoordig een übercool modeaccessoire. Wanneer en hoe is die bril ooit tot stand gekomen? Heeft-ie altijd pootjes gehad? En heeft de bril nog wel toekomst, nu sommige mensen de voorkeur geven aan het laseren van hun oogbol boven het dragen van een bril?
De geschiedenis van de bril gaat, als we de overlevering mogen geloven terug tot de romeinse tijd. Er wordt in de geschiedschrijving nogal eens verwezen naar Keizer Nero die op zijn ring een grote edelsteen had waar hij doorheen keek als hij de gladiatoren in het Colloseum wilde zien strijden. De steen werkte als een primitieve verrekijker of bril voor veraf. Dit zou de eerste verwijzing naar een bril zijn. Ondanks dat we het niet meer kunnen checken zou dit verhaal van Nero best wel eens waar kunnen zijn. Het kristal beril was bekent om zijn zuiverheid en vergrotende eigenschappen. Het woord bril is van dit kristal afgeleid omdat het oa gebruikt werd om primitieve lenzen van te slijpen.
In de zestiende eeuw verschijnen de eerste brillen. Twee ronde lenzen die in een houten of benen montuur zijn gevat. Bedenk wel, enig idee van lens sterkte of oogafwijking had men toen nog niet. Die eerste brillen werden lamellen brillen genoemd. Ze werden op de neus geklemd en daar op hun plek houden doordat het boogje dat de lenzen bij elkaar houd als een knijper werkt.
Lamellenbril, 1625 - 1675 (collectie Rijksmuseum Boerhaave V12551)
Het lenzen slijpen wordt door onderzoekers als Van Leeuwenhoek of Huygens in de 17e eeuw geperfectioneerd. De kwaliteit van hun lenzen voor kijkers en microscopen blijkt ongeëvenaard in die periode. De heren gebruiken glas ipv bergkristal voor hun lenzen.
Pas in de 19e eeuw gaan de oren ook mee doen als het er op aan komt om de bril stevig op het gezicht van de drager te bevestigen. Vanaf die periode wordt de bril ook een mode accessoire.
In Utrecht zijn Herman Snellen en Cornelis Donders in die tijd ver gevorderd met een medische systematiek om oogafwijkingen te diagnostiseren en te quantificeren. Snellen ontwierp daartoe zijn wereldberoemde optotypen, dat zegt niemand wat maar de letterkaarten die je vroeger bij de schoolarts moest oplezen.. Nou die dus!
De aflevering van Voor de vorm is online terug te kijken.
